Kέρινο ομοίωμα ενός μικρού γουρουνιού

Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να σάς παρουσιάσει ως έκθεμα του μήνα Δεκεμβρίου το κέρινο ομοίωμα ενός μικρού γουρουνιού (Α.Μ. 1648), ανάμνηση δυο σημαντικών εθίμων για τον κόσμο της Κύπρου και της Ελλάδος. Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου αγόρασε το γουρουνάκι το 1969 από τον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου στον Πάνω Πύργο Τυλληρίας. Έχει ύψος 16 εκ. και μήκος 33 εκ. Πρόκειται για ένα τάμα, ένα ανάθημα που προσέφερε κάποιος πιστός στον άγιο Γεώργιο ή στον άγιο Μόδεστο, προστάτη και θεραπευτή των ζώων, για να θεραπεύσει από κάποια ασθένεια τα γουρούνια του ή το γουρουνάκι που μεγάλωνε στο σπίτι του.

Τα τάματα είναι μια πανάρχαια συνήθεια των πιστών όλου του κόσμου και όλων των εποχών που επέζησε μέχρι τις μέρες μας. Στους αρχαίους Έλληνες υπήρχε η συνήθεια οι πιστοί να προσφέρουν αφιερώματα στους θεούς τους, τα οποία μπορεί να ήταν ευτελούς αξίας ή και πολύτιμα χρυσελεφάντινα αντικείμενα. Από εκείνα τα χρόνια συνήθιζαν να εναποθέτουν στα ιερά τους και στα αγάλματά τους ομοιώματα πασχόντων μελών, κάτι που το συναντάμε και στις μέρες μας. Όλα αυτά που συνήθως «τάζουν» οι πιστοί και τα αφιερώνουν σε ιερά πρόσωπα ονομάζονται «αναθήματα». Η λέξη προέρχεται από το ρήμα «ανατίθημι» που σημαίνει αναθέτω, εμπιστεύομαι-αφιερώνω. Παρακαλεί, δηλαδή, ο πιστός έναν άγιο, να του πραγματοποιήσει μια επιθυμία, υποσχόμενος να του το ανταποδώσει με την προσφορά ενός αντικειμένου. Σ’ αυτή την περίπτωση παράδοση και ιστορία μάς θυμίζουν την σημασία που είχαν τα γουρούνια για το κυπριακό νοικοκυριό, τόση ώστε κάποιος αποφάσισε να «τάξει» το γουρούνι του για να θεραπευτεί. Άλλωστε το γεγονός ότι τα ζώα έχουν το δικό τους προστάτη, τον άγιο Μόδεστο, ο οποίος εορτάζει στις 18 Δεκεμβρίου, είναι ενδεικτικό της αξίας που τους προσέδιδε ο λαός. Μάλιστα την μέρα της εορτής του οι πιστοί συνήθιζαν να ραντίζουν με αγιασμό όχι μόνο τα σπίτια τους αλλά και τους στάβλους των ζώων.

Το μικρό κέρινο γουρουνάκι που κοσμεί το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου μάς μεταφέρει πίσω στο χρόνο σε ένα παραδοσιακό έθιμο των Χριστουγέννων. Κάθε σπίτι αγόραζε ένα μικρό γουρουνάκι το οποίο και μεγάλωνε μέχρι την παραμονή των Χριστουγέννων ή των Θεοφανείων. Το γουρούνι ήταν πολύ σημαντικό για την τροφοδοσία της οικογένειας με κρέας όλο το χρόνο. Έτσι γύρω από την σφαγή των γουρουνιών ακολουθείτο μια τελετουργία που περιλάμβανε τη συγκέντρωση της οικογένειας και των κουμπάρων της στο σπίτι που επρόκειτο να σφάξουν το γουρούνι. Απαιτείτο η βοήθεια όλων των αντρών και των γυναικών της οικογένειας για την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Όλα τα μέρη του γουρουνιού χρησιμοποιούνταν για την διατροφή της οικογένειας. Με το κρέας του γουρουνιού παρασκεύαζαν τα καπνιστά λουκάνικα και τα παστά, τη «ζαλατίνα», τα «αφέλια», τις «τιτσιρίδες» και άλλα φαγητά για τις μέρες των γιορτών αλλά και τους επόμενους μήνες. Έβαζαν το κρέας μέσα σε κρασί για μια περίπου βδομάδα, τo τηγάνιζαν και το φύλαγαν μέσα σε «κουμνιά» (πήλινα δοχεία) μαζί με το «λαρτί» (λίπος) που έλιωνε με το ψήσιμο. Από την κοιλιά κατασκεύαζαν τα παστά, από το κεφάλι και τα πόδια έφτιαχναν την πηχτή, τη λεγόμενη «ζαλατίνα», και από το υπόλοιπο έφτιαχναν τα λουκάνικα και τις λούντζες. Τα λουκάνικα τα κρεμούσαν ψηλά μέσα στην τσιμινιά (τζάκι) για να ψήνονται αργά και σταδιακά. Συνήθως άναβαν την τσιμινιά με λάδανο, την κοινώς ονομαζόμενη «ξυσταρκά» (είδος θάμνου), η οποία στη καύση της παράγει πολύ καπνό, για να γίνουν τα λουκάνικα καπνιστά. Το λίπος που περίσσευε μαγειρευόταν με μπαχαρικά και έφτιαχναν τις τσιγαρίδες, αλλιώς «τιτσιρίδες» που συνήθιζαν να τις τρώνε με ζυμωτό ψωμί. Ακόμα και την ουροδόχο κύστη, τη λεγόμενη «φούσκα», την καθάριζαν, τη φούσκωναν και μετά την χρησιμοποιούσαν ως μπάλα, πολύτιμο δώρο για τα παιδιά της εποχής εκείνης.

Το γουρουνάκι μαζί με άλλα τάματα από την ελεύθερη και κατεχόμενη Κύπρο και το μικρό κουμνί της φωτογραφίας εκτίθενται στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου.