Το Μικρό Μαχαγκόνυ

Το Μικρό Μαχαγκόνυ των Μπέρτολτ Μπρεχτ και Κουρτ Βάιλ (Das Kleine Mahagonny) στη θεατρική διασκευή του Berliner Ensemble (1963).

Από την Κεντρική Σκηνή της ΕΘΑΛ (100η Παραγωγή)

Μετάφραση: Αιμίλιος Χαραλαμπίδης, Σκηνοθεσία, δραματουργική επεξεργασία: Μηνάς Τίγκιλης, Σκηνικά: Χρίστος Σιαμαρής,

Κοστούμια: Παντελής Παντελή,

Βοηθός σκηνογράφος/ενδυματολόγος: Ελένη Θεοδούλου

Κίνηση: Χλόη Μελίδου, Μουσική διδασκαλία: Γιώργος Σύννος

Παίζουν: Διομήδης Κουφτερός, Μαρίνα Μανδρή, Δημήτρης Κωνσταντινίδης, Μαρίνα Βρόντη, Τζωρτζίνα Τάτση, Ρίκκος Παφίτης και Μηνάς Τίγκιλης.

Πρώτος κρίκος μιας αλυσίδας από έργα που σημάδεψαν βαθιά ολόκληρη την ευρωπαϊκή κουλτούρα του 20ού αιώνα, το Songspiel Mahagonny ήταν ουσιαστικά σπουδή πάνω σε μια ιδέα που οδήγησε αργότερα στην όπερα Άνοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόνυ*. Συγχρόνως ήταν το πρώτο βήμα του Βάιλ προς ένα εντελώς νέο στιλ μουσικής έκφρασης. Η δομή του έργου, μια σειρά από αυτοτελή θεατρικά τραγούδια συνδεδεμένα μεταξύ τους από σύντομα ορχηστρικά ιντερλούδια, προοιωνίζεται το ύφος των έργων που θα ακολουθήσουν. Η μουσική γραφή του Songspiel Mahagonny, ακόμα μακριά από τη διαφάνεια και τη μελετημένη απλότητα των songs της Όπερας της Πεντάρας, έντονα διάφωνη και με πολλές ομοιότητες προς παλαιότερα έργα του συνθέτη, διαφοροποιείται εντούτοις σαφώς από αυτά, καθώς ήδη, εξυπηρετεί για πρώτη φορά μια εντελώς νέα, καθαρά μπρεχτική θεατρική αισθητική. Αργότερα, όταν ο Βάιλ συνέθετε την όπερα Άνοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόννυ, χρησιμοποίησε αυτούσια σχεδόν όλα τα μουσικά θέματα του Songspiel, απλοποιώντας την εναρμόνιση πολλών από αυτά και ενορχηστρώνοντας από την αρχή τη συνοδεία.

Μολονότι η πρεμιέρα του Songspiel Mahagonny είχε μεγάλη επιτυχία, το έργο δεν εκδόθηκε αμέσεως, και οι δημιουργοί δεν επεδίωξαν να το ανεβάσουν πάλι, προφανώς επειδή είχαν κατά νου την όπερα την οποία ήδη εξαρχής σχεδίαζαν να γράψουν. Ο Βάιλ ασχολήθηκε και πάλι με το Songspiel το 1932, όταν βρισκόταν ήδη στο Παρίσι. Όσο για τη μετέπειτα καριέρα του έργου, είναι αρκετά περιπετειώδης, καθώς, παρ’όλη την αισθητική του αυτοτέλεια, έδωσε αφορμή σε μια σειρά επεμβάσεις και μεταγραφές, και μόλις το 1961 αποκαθίσταται στην πρωτότυπη, αρχική του μορφή από τον μουσικολόγο και σχολιαστή του Βάιλ Ντέιβιντ Ντριου. Εξάλλου, πηγή πολλών παρεξηγήσεων γύρω από το Songspiel Mahagonny υπήρξε η «θεατρική εκδοχή» του έργου, με τον τίτλο Μικρό Μαχαγκόννυ, που ανέβασε το Μπερλίνερ Ανσάμπλ το 1963. Η περίφημη αυτή εκδοχή, που εμφανιζόταν ως αυθεντική και που αποτελούσε ουσιαστικά γενναία διασκευή του πρωτοτύπου από τους Μάνφρεντ Βέκβερτ, Μάνφρεντ Κάργκε και Ματίας Λάνγκχοφ, δέχθηκε ενθουσιώδεις κριτικές. Υπάρχει ηχογραφημένη σε δίσκο και έχει καθιερωθεί ως σημείο αναφοράς για ολόκληρη την μπρεχτική μουσικοθεατρική παράδοση.

Στην πραγματικότητα η διασκευή ακολουθούσε μεν πιστά το πνεύμα των περίφημων σημειώσεων του Μπρεχτ γύρω από την όπερα Μαχαγκόννυ, αλλά αγνοούσε εντελώς την ουσία της σύνθεσης του Βάιλ, αλλοιώνοντας και περικόπτοντάς τη σημαντικά. Η παράσταση αυτή στάθηκε η αφορμή μιας τεράστιας διαμάχης μεταξύ των κάθε είδους πνευματικών κληρονόμων του Μπρεχτ και του Βάιλ, βρίσκοντας θερμή υποστήριξη από τους μεν και καταγγελλόμενη ως προσβολή στη μνήμη του συνθέτη από τους δε. Στην ουσία, πάνω από μια δεκαετία μετά το θάνατο του Κουρτ Βάιλ, συνεχιζόταν με αυτόν τον τρόπο η διαφωνία των δύο δημιουργών, η οποία είχε στοιχίσει τη βίαιη διακοπή της συνεργασίας τους. Εξάλλου, η διαμάχη αυτή είναι χαρακτηριστική της σύγχυσης που άφησε πίσω της η πολύπλευρη προσωπικότητα και η παράδοξη καλλιτεχνική πορεία του Βάιλ, σε τελευταία ανάλυση το ταλέντο και η αποτελεσματικότητά του σε είδη τόσο φαινομενικά ασυμβίβαστα όπως οι πρώτες του μονόπρακτες όπερες, στην ακμή της avant garde της εποχής του, κατόπιν οι συνεργασίες του με τον Μπρεχτ σε μια σειρά έργα που τον έκαναν ευρύτερα γνωστό, επισκιάζοντας άδικα την προηγούμενη παραγωγή του και, τέλος, τα εξαιρετικά επιτυχημένα μιούζικαλ της αμερικανικής περιόδου. Παρακολουθώντας με την απόσταση του χρόνου τα σχόλια και τις απόψεις πάνω στην πολύπλευρη αυτή παραγωγή, έχει κανείς την αίσθηση ότι κάθε κομμάτι από το παρελθόν του συνθέτη διεκδικεί να αφήσει το δικό του αποτύπωμα στο σύνολο της, επιδιώκοντας, θα έλεγε κανείς, να διαστρέψει την ουσία του υπόλοιπου έργου και να αγνοήσει τα στοιχεία που εμφανώς το διαφοροποιούν από δεδομένες κάθε φορά αισθητικές προκαταλήψεις.